پروانه ها پس از سوسک ها دومین گونه ی فراوان حشرات و زیباترین حشرات در جهان هستند. این حشرات تاریخ طبیعی طولانی در کره ی زمین دارند و در تمام قاره ها، به جز قطب جنوب زیستگاه دارند. حضور آنها در نقاشی های دیواری مصر قدمت ۳۵۰۰ ساله دارند.
شیوه زندگی پروانه ها: روش و شیوه ی زندگی پروانه ها بر اساس دو چیز بنا شده است: تغذیه و تولید مثل. برخی از فعالیت های این حشرات در طول عمر کوتاهشان علاوه بر این دو مورد عبارتند از گشت زنی برای پیدا کردن غذا و جفت ، جفت گیری و در برخی از گونه ها مهاجرت است.
رنگ بال های پروانه: رنگ های بالها در این حشرات به رنگدانه و ساختار آن ها بستگی دارد. غالبا این رنگ ها ، در یک گونه قرار می گیرد. رنگ های رنگدانه به عنوان مواد خاصی با ترکیب شیمیایی مشخص تعریف می شوند.انواع رنگدانه ها با توجه به جذب نور، رنگهای مختلفی در این حشرات تولید می کنند.در واقع بالهای پروانه توسط هزاران مقیاس ریز پوشانده شده است و این مقیاس ها، نور را در رنگ های مختلف منعکس می کنند.
اما در عوض رنگ های ساختاری به صورت فیزیکی و مشابه رنگین کمان عمل می کنند. داخل رنگ بالهای ساختاری، ساختار بال موجب شکست و بازتابش امواج نوری می شود.پروانه های مورفو نمونه معمول از رنگ بال، با نوع ساختاری است.رنگ بالهای ساختاری این پروانه، با تغییر زاویه دید عوض می شود. پروانه ها حتی در بالهایشان دارای علائم های ماوراء بنفش هستند که در شناسایی یکدیگر و پیدا کردن جفت به آن ها کمک می کند.
پاهای پروانه: اولین جفت پاها، که به پروتروکس متصل است، پیشانی پا نامیده می شود. پروانه ها در حقیقت دارای شش پای پیوسته هستند که به نوبه خود دارای شش قسمت Tibia،Trochanter،Femur،Coxa،Premarsus،Tarsus است.جفت پاهای میانی ، متصل به مزوتوراکس، پاهای عقبی هستند.اما در برخی از گونه های پروانه ها پاها به چهار عدد هم رسیده است.
نکته حیرت انگیز در مورد پاهای این حشرات، این است گه این پاها وظیفه تشخیص مزه، طعم و بوی شهد را نیز بر عهده دارند.در واقع در این جانداران، گیرنده های طعم روی پاهایشان قرار دارد. تا به آنها در یافتن گیاهان مورد علاقه و پیدا گردن مواد غذایی کمک کند.
یک پروانه مادهروی گیاهان مختلف می نشیندو با پاهایش گیاهان را می چشد. ستون فقرات در پشت پاهای او دارای گیرنده های شیمیایی است که تطابق مناسب مواد شیمیایی گیاهی را تشخیص می دهد. هنگامی که گیاه مناسب را شناسایی کرد، تخم های خود را روی آن ها می گذارد.
ارزش زیبایی شناسی و تفکر در خلقت این حشره:این حشرات از نظر زیبایی شناسی جذاب و دلربا هستند. با دیدن این حشرات مردم احساس شادی و خوشحالی می کنند.آن ها بخشی از میراث طبیعی هستند و بیش از ۳۰۰ سال است که مورد مطلاعه و تحقیق قرار گرفته اند و تحقیق در مورد آنها همچنان ادامه دارد. حقیقتا در ادبیات جهان و ایران اشارات زیادی به پروانه ها شده است.همچنین این حشرات توسط دوست داران محیط زیست در سراسر جهان به عنوان نمادی برای دوست داشتن محیط زیست مورد استفاده قرار می گیرد.غالبا این حشرات زیبا و خیره کننده در برخی از فرهنگ ها به عنوان ذات طبیعت، معمولا نشانگر بهار، تولد دوباره، بیانگر آزادی، سمبل روح، زیبایی ، عشق و صلح است.
شاخص سلامت اکوسیستم:حضور این جانداران نشانگر محیط و اکوسیستم سالم است . مناطق سرشار از این حشرات، سرشار از سایر بی مهره گان و مهره داران است. این موجودات، در مجموع طیف گسترده ای از فواید زیست محیطی از جمله گرده افشانی و کنترل آفات طبیعی را دارند.این حشرات در گرده افشانی گل ها به ویژه گل هایی که رایحه ای قوی دارند، نقش بسیار بزرگی ایفا می کنند. اهمیت گرده افشانی پروانه در باروری گیاه، اگرچه با زنبور و زنبورهای عسل برابر نیست اما چندین گونه گیاه مانند گل صدف و سایر گل های وحشی بخصوص گیاهان دارویی برای انتقال گرده شان به پروانه ها وابسته هستند. همچنین بسیاری از گیاهان که دارای گل های شبانه هستند، در گرده افشانی به پروانه ها وابسته هستند.این حشرات بعد از زنبور هابه عنوان گرده افشان ها، در رتبه ی دوم قرار دارند.مانند زنبورها، گرده را با خود حمل می کنند، همچنین این حشرات عنصر مهمی از زنجیره غذایی هستند و برای پرندگان، خفاش ها و سایر حیوانات و حشرات طعمه هستند.پروانه ها به عنوان ارگانیسم های مدل نیز مورد استفاده قرار می گیرند و از طریق آن ها، به بررسی تاثیر از بین رفتن زیستگاهها و تغییرات آب و هوا پرداخته می شود.این حشرات پرچمداران حفاظت از بی مهرگان هستند.در واقع زیستگاهی که این حشرات را به خود جلب می کند، زنبورها و پرندگان بومی را نیز جذب خواهد کرد. همه این اتفاقات زنجیروار در افزایش تنوع زیستی انواع گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم ها نقش مهمی دارد.
ارزش علمی پروانه ها:این موجودات دارای چرخه ی زندگی جذاب و شگفت آور هستند. جنبه های آموزشی آن ها علاوه بر چرخه ی حیات، شامل الگوهای پیچیده بال آن ها و به عنوان یک حشره، مهاجرت آنهاست. آنها به عنوان ارگانیسم های مدل، قرن ها در زمینه های تحقیقات بیولوژیکی ، کنترل آفات، جنین شناسی، تقلید، تکامل و ژنتیک مورد بررسی و مطالعه قرارگرفته اند. تعداد زیاد گونه های این حشره، جمعیت آنها، حفظ تنوع زیستی، تاریخ طولانی حضور آنهادر کره زمین، یک منبع اطلاعات منحصر به فرد را در مقیاس جغرافیایی و مقیاس زمانی در هر نقطه از جهان را فراهم کرده است.این امر برای تحقیقات علمی در مورد تغییرات آب و هوایی و زیستگاها بسیار مهم است.
این حشرات به دلیل خونسرد بودن، قادر به تنظیم دمای بدنشان نیستند. در نتیجه به گرمای نور خورشید برای به حرکت در آوردن بال ها نیاز دارند. ایده ساخت باتری های خورشیدی از نحوه ی به حرکت در آوردن بال این حشرات گرفته شده است. همچنین از رنگ بال های ساختاری شکل پروانه های مورفو MORPHO در صنایع گوناگون الگوبرداری شده است.در صنایعی مانند صنایع ریخته گری نانو، صنایع نانو چاپ و صنایع منسوجات از این ساختار بال استفاده می شود. مطالعه برای استفاده از این نوع ساختار بال، در لایه نشانی لایه اتمی و تکنیک های تلفیقی همچنان ادامه دارد. همچنین بال این حشرات الهام بخش ردیاب های بمب نیز است.
ارزش اقتصادی پروانه ها:هرساله هزاران نفر در جهان برای مشاهده ی پروانه ها به خارج از شهرهایشان سفر می کنند. این تورها در بسیاری از کشورهای اروپایی و کشورهای در حال توسعه در سراسر جهان، ارزش اقتصادی زیادی را به ارمغان آورده است. به عنوان مثال می توان به دره پروانه ها در رودس یکی از جزیره های یونان و پروانه پادشاه در مکزیک اشاره کرد.
در این ارتباط برخی از کشورها با هدف جذب توریسم اقدام به راه اندازی باغ های پروانه کرده اند که سالانه گردشگران بسیاری جهت بازدید و لمس پروانه ها به این باغ ها مراجعه می کنند که برای آن ها و فرزندانشان جنبه علمی و آموزشی نیز دارد.
همچنین بسته به نوع گونه پروانه ها، آن ها مجموعه ای از مواد شیمیایی خاص را برای جلوگیری از خورده شدن توسط شکارچیان و انگل ها تولید می کنند، این روش برای دفاع شیمیایی از گیاه میزبان را فراهم می کند. این مواد شیمیایی می توانداز نظر اقتصادی ، برای کنترل آفات مورد بهره برداری قرار گیرد. همچنین برخی پروانه ها، در زمان چرخه ی لارو یا کرم برخی از آفات مانند شته ها را می خورند.
ارزش هنری پروانه ها:طراحان مد و لباس برای توسعه طراحی لباس ها، از رنگ، نقش و طرح بال پروانه استفاده می کنند و همینطور در شعر فارسی نیز از دیرباز به پروانه و شمع بسیار پرداخته شده است.
پروانه ها به سراغ کدام گل ها می روند؟آنها معمولا به سراغ گل های رنگ روشن مانند قرمز ، زرد، نارنجی، صورتی و …می روند.برخلاف زنبورها، این حشرات می توانند رنگ قرمز را ببینند. همچنین این حشرات، علاقه مند به گل هایی هستند که جایی بر روی نشستن در آن ها وجود داشته باشد. گل ها در طول روز باز باشند، مقدار زیادی شهد تولید کنند و شهد پنهان نباشد. همچنین گل ها عطر و بوی خاصی داشته باشند. بسیاری از پروانه ها عطر و فرمون هایی برای جذب جنس مخالف به سمت خودشان تولید می کنند که این فرمون های تولید شده، غالبا شبیه بوی گل هایی است که این حشرات به آن ها علاقه مند هستند.
دانستنی های جالب در مورد پروانه ها:حشرات تمیزی هستند. نگهداری آنها در باغهای پروانه ای و گلخانه ها آسان است.آن ها مدفوع تولید نمی کنند.مواد زاید بدن آنها، فقط چند قطره مایع آبکی ، ان هم در مرحله پروانه بالغ است.آن ها هرچه می خورند تبدیل به انرژی می کنند. این حشراتدهان منحصر به فرد شبیه نی دارند بنابراین غذای آنها بایستی مایع باشد. این حشرات نزدیک بین هستند. آنها مسافتی برابر با ۱۰ الی ۱۲ پا همه چیز را کاملا می بینند. بیشتر از این فاصله بینایی کمی تار می شود. این حشرات به راحتی نشانگرهای ماوراء بنفش در روی گل ها را می بینند و از آنها به عنوان سیگنال راهنمایی برای خوردن شهد و گرده افشان استفاده می کنند.پروانه ها با استفاده از تکنیکهایی مانند استتار، تقلید، رنگ آمیزی و شفافیت از شکارچیان محافظت می شوند.
پوشش بیرونی این حشرات از لایه های زیادی از کتین ساخته شده است. در هنگام ظهور پروانه در معرض هوا تا حدی این ماده سخت می شود. این ماده به عنوان کمک فنر عمل می کند.همچنین این ماده باعث می شود این حشره به راحتی مواد سمی را از خودش دفع کند و آب در بدن این حشره بماند تا بدنش خشک نشود.برخی از گونه های پروانه ها، طاقت سرمای کشنده را ندارند، لذا مهاجرت می کنند. این مهاجرت با استفاده از خورشید به عنوان قطب نما صورت می گیرد.
برخی از گونه های کرم این حشرات از جمله کرم پروانه پادشاه، توانایی خوردن گیاهان سمی را دارد. درحالی که هیچ موجودی، قادر به خوردن این گیاهان سمی نیست. سموم گیاه در بدن این پروانه ها باقی می ماند و این سموم، برای پرندگان و موجودات دیگری که می توانند آنها را بخورند سمی شناخته شده است.این سموم باعث انعقادا خون شکارچیان و در نتیجه منجر به مرگ آنها می شود.این سموم وسیله دفاعی در مقابل شکارچیان به شمار می رود، به طوری که شکارچیان یاد می گیرند دیگر آنها را نخورند.
شگفتی اعداد و حروف لاتین در بال های پروانه:عکاس طبیعت نروژی Kjell Bloch به طور اتفاقی متوجه چیز عجیبی در بالهای پروانه ها شد.او متوجه شد در گونه های مختلف پروانه ها اشکال حروف لاتین وجود دارد.او سپس وقت زیادی رو صرف کرد تا مجموعه الفبا از A تا Z و اعداد O تا ۹ را روی بال های پروانه ها گرد آوری و پرده برداری کرد.
